ବୈଦିକ ଦର୍ଶନ ଏକ ବିଶ୍ଳେଷଣ

ଡା. ଗୋପାଳ ଚନ୍ଦ୍ର ଦାଶ

ଦର୍ଶନ ଶବ୍ଦର ଅର୍ଥ ହେଲା ଯାହା ଦ୍ୱାରା ଦେଖାଯାଏ। ‘ଦୃଶ୍ୟତେ ଅନେନ ଇତି ଦର୍ଶନମ’- ଯେଉଁ ଜ୍ଞାନ ଦ୍ୱାରା ସତ୍‌-ଅସତ୍‌ ଭାବନା ବିଶ୍ଳେଷିତ ହୁଏ ତାହା ହେଉଛି ଦର୍ଶନ। ମନୁଷ୍ୟ ଏକ ଜ୍ଞାନପିପାସୁ ପ୍ରାଣୀ। ଧରାପୃଷ୍ଠରେ ଅବତରଣ ପରେ ଦୁଇ ଚକ୍ଷୁ ଉନ୍ମୀଳନ କରିବା ସମୟରୁ ମନୁଷ୍ୟ ନିଜର ଚତୁଃପାର୍ଶ୍ୱରେ ଅସଂଖ୍ୟ ଜଡ଼ ଓ ଚେତନ ପଦାର୍ଥ ଦେଖିଥାଏ ଏବଂ ସେମାନଙ୍କ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଜାଣିବାକୁ ଇଚ୍ଛା ପ୍ରକାଶ କରିଥାଏ। ଏହି ଜିଜ୍ଞାସାଲବ୍ଧ ଜ୍ଞାନର ନାମ ଦର୍ଶନ। ତେଣୁ ଦର୍ଶନ ହେଉଛି ଏକ ଅନ୍ତର୍ଦୃଷ୍ଟି, ଯାହାଦ୍ୱାରା ପ୍ରକୃତ ସତ୍ୟକୁ ଅବଧାରଣା କରାଯାଇଥାଏ।
ଭାରତୀୟ ଦର୍ଶନର ମୂଳ ଉତ୍ସ ହେଉଛି ବେଦ ଓ ବ୍ରାହ୍ମଣ ଗ୍ରନ୍ଥ। ଋକ୍‌ବେଦ କାଳରେ ବୈଦିକ ଧର୍ମ ଓ ଦର୍ଶନ ମଧ୍ୟରେ ବିଭାଜନ ରେଖା ନ ଥିଲା। ପରବର୍ତ୍ତୀ କାଳରେ ଭାରତୀୟ ଦର୍ଶନର ଅଭ୍ୟୁଦୟ ଓ କ୍ରମବିକାଶ ବୈଦିକ ପରମ୍ପରାରେ ଏକ ବଳିଷ୍ଠ ପ୍ରଭାବ ପକାଇଥିଲା। ବୈଦିକ ଆର୍ଯ୍ୟମାନେ ନିଜର ତୀକ୍ଷ୍‌ଣ ଧୀଶକ୍ତି ବଳରେ ପ୍ରକୃତିର ନିଗୂଢ଼ ସତ୍ୟକୁ ଆବିଷ୍କାର କରି ଜୀବନର ପ୍ରକୃତ ଅର୍ଥ ବୁଝିବାରେ ସକ୍ଷମ ହୋଇପାରିଥିଲେ। ଅସତ୍ୟ ଓ ଅଧର୍ମକୁ ଛାଡ଼ି ସହଜାତ ଜ୍ଞାନ ବଳରେ ଆଲୋକମୟ ପଥରେ ଅଗ୍ରସର ହେବାକୁ ସମର୍ଥ ହୋଇପାରିଥିଲେ। ସେମାନଙ୍କର ବିଚାର ଓ ବିଶ୍ଳେଷଣର ଧାରା ଭାରତୀୟ ଦର୍ଶନଗୁଡ଼ିକୁ ସୃଷ୍ଟି କରିଥିଲା।
କାରଣ ନ ଥାଇ କାର୍ଯ୍ୟର ଉତ୍ପତ୍ତି ସମ୍ଭବ ନୁହେଁ। ଜଗତର ସକଳ ବସ୍ତୁର ସୃଷ୍ଟି ପଛରେ କିଛି ନା କିଛି ଆବଶ୍ୟକତା ଅଛି। ଏହି ଆବଶ୍ୟକତାଗୁଡ଼ିକ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ବିଶେଷ ଜ୍ଞାନ ଦର୍ଶନ ଶାସ୍ତ୍ରରେ ପ୍ରତିଭାତ ହୋଇଥାଏ। ଜାଗତିକ ସକଳ ବସ୍ତୁର ସୂକ୍ଷ୍ମାତିସୂକ୍ଷ୍ମ ଉତ୍ସ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ବ୍ୟାଖ୍ୟା ହେଉଥିବାରୁ ଦର୍ଶନର ଜୀବନ ସହିତ ଘନିଷ୍ଠ ସମ୍ବନ୍ଧ ରହିଛି। ଉଭୟର ଲକ୍ଷ୍ୟ ହେଲା ମୋକ୍ଷ ବା ନିଃଶ୍ରେୟସ ପ୍ରାପ୍ତି। ତେଣୁ ଦର୍ଶନ ଓ ଜୀବନ ହେଉଛି ଗୋଟିଏ ମାତ୍ର ଲକ୍ଷ୍ୟର ଦୁଇଟି ଫଳଶ୍ରୁତି। ଦର୍ଶନ ଦେଖାଦେଇଥାଏ ସୈଦ୍ଧାନ୍ତିକ ରୂପରେ ଏବଂ ଜୀବନ ଦେଖାଦେଇଥାଏ ବ୍ୟବହାରିକ ରୂପରେ।
ବୈଦିକ ଋଷିମାନେ ବେଦ ମନ୍ତ୍ରର ଅନ୍ତର୍ନିହିତ ଗୋପନ ବାଣୀଗୁଡ଼ିକର ତାତ୍ପର୍ଯ୍ୟ ନିଜର ସହଜାତ ଜ୍ଞାନ ବଳରେ ବୁଝିପାରୁଥିଲେ ଓ ପ୍ରାଣେ ପ୍ରାଣେ ଉପଲବ୍ଧି କରିପାରୁଥିଲେ। ସେମାନଙ୍କର ବୈଦିକ ଜ୍ଞାନ ଥିଲା ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଅନୁଭୂତିଲବ୍ଧ। ଅନେକତାର ଏକତାର ସନ୍ଧାନ ପାଇବା ଥିଲା ସେମାନଙ୍କର ଜୀବନର ଲକ୍ଷ୍ୟ। ସୃଷ୍ଟି ରହସ୍ୟ ଯଥା- ସୃଷ୍ଟି କ’ଣ ଓ କିପରି ଆଦି ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଭୌତିକ ବିଜ୍ଞାନ ଗବେଷଣା କରୁଥିଲେ ମଧ୍ୟ, ସୃଷ୍ଟି କାହିଁକି ଓ କାହାପାଇଁ ଏ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକର ଉତ୍ତର କେବଳ ଭାରତୀୟ ଦର୍ଶନ ଶାସ୍ତ୍ର ହିଁ ଦେଇଥାଏ। ତେଣୁ ପାଶ୍ଚାତ୍ୟ ଦର୍ଶନ ଭଳି ଭାରତୀୟ ଦର୍ଶନ କେବଳ ଧୀନିଷ୍ଠ ନୁହେଁ, ଏହା ଉଭୟ ଧୀନିଷ୍ଠ ଓ ଅନୁଭୂତି ନିଷ୍ଠ।
ମାନବ ଜୀବନର ଚରମ ଲକ୍ଷ୍ୟ ହେଲା ମୋକ୍ଷ ପ୍ରାପ୍ତି। ସେହି ମୋକ୍ଷ ପ୍ରାପ୍ତି ପାଇଁ ବିଭିନ୍ନ ପନ୍ଥା ବୈଦିକ ଦର୍ଶନରେ ଦେଖିବାକୁ ମିଳିଥାଏ। ସେଗୁଡ଼ିକୁ ମୁଖ୍ୟତଃ ତିନିଟି ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇଥାଏ- ଜ୍ଞାନ ମାର୍ଗ, କର୍ମ ମାର୍ଗ ଓ ଭକ୍ତି ମାର୍ଗ। ଏହି ତିନି ମାର୍ଗର ଆଦ୍ୟ ଝଙ୍କାର ବେଦରେ ମିଳିଥାଏ। ବୈଦିକ ଆର୍ଯ୍ୟମାନଙ୍କର ଧର୍ମ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଜ୍ଞାନ ବହୁମୁଖୀ। ଏହି ଅନୁଭବାତ୍ମକ ବୈଦିକ ଜ୍ଞାନଗୁଡ଼ିକୁ ସମନ୍ବିତ ପୂର୍ବକ ଏକ ସୂତ୍ର ଆକାରରେ ଏକତ୍ର ବାନ୍ଧି ରଖିବା ବୈଦିକ ଦର୍ଶନର ଲକ୍ଷ୍ୟ। ଅନ୍ତିମରେ ଏତିକି କୁହାଯାଇପାରେ ଯେ ବୈଦିକ ଯୁଗରେ ବୁଣାଯାଇଥିବା ମୂଳବୀଜ ବେଦୋତ୍ତର କାଳରେ ଫଳଶ୍ରୁତି ହୋଇଥିଲା ଭାରତୀୟ ଷଡ଼ ଦର୍ଶନରେ।
ଭାରତର ଦର୍ଶନ ଶାସ୍ତ୍ରଗୁଡ଼ିକ ଦୁଇ ଶ୍ରେଣୀରେ ବିଭକ୍ତ- ଆସ୍ତିକ ଓ ନାସ୍ତିକ। ବେଦ ଓ ଉପନିଷଦ ଉପରେ ଆଧାରିତ ଛଅଟି ଦର୍ଶନ ଆସ୍ତିକ। ସେଗୁଡ଼ିକ ହେଲା- ସାଂଖ୍ୟ, ଯୋଗ, ନ୍ୟାୟ, ବୈଶେଷିକ, ମିମାଂସା ଓ ବେଦାନ୍ତ ଦର୍ଶନ। ଏଗୁଡ଼ିକର ରଚୟିତା ମୁନୀମାନେ ହେଲେ- କପିଳ, ଗୌତମ, କଣାଦ, ଜୈମିନି, ପାତଞ୍ଜଳି ଓ ବ୍ୟାସଦେବ। ସାଂଖ୍ୟ- କପିଳ, ଯୋଗ-ପାତଞ୍ଜଳି, ବୈଶେଷିକ-କଣାଦ, ମିମାଂସା-ଜୈମିନି, ନ୍ୟାୟ-ଗୌତମ, ବେଦାନ୍ତ-ବ୍ୟାସ।
ବୌଦ୍ଧ, ଜୈନ ଓ ଚାରବାଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ରଚିତ ଦର୍ଶନ ନାସ୍ତିକ। ସାଂଖ୍ୟ ଦର୍ଶନ ସର୍ବତମ ପୁରାତନ ଓ ବେଦାନ୍ତ ଦର୍ଶନ ବୈଦିକ କାଳର ଅନ୍ତିମ ଭାଗର ରଚନା ହୋଇଥିବାରୁ ନୂତନ ଅଟେ। ଦର୍ଶନଗୁଡ଼ିକ ପରବର୍ତ୍ତୀ କାଳରେ ବିଭିନ୍ନ ମହାପୁରୁଷ ଭାଷ୍ୟ ବା ଟୀକା କରିଛନ୍ତି। ଭାଷ୍ୟକାରିକ ମତ ଭିନ୍ନ ହୋଇଥିବାରୁ, ବେଳେ ବେଳେ ପାଠକ ମନରେ ଦ୍ୱନ୍ଦ୍ୱ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ। ସମସ୍ତ ଦର୍ଶନ ଶାସ୍ତ୍ରର ଏକମାତ୍ର ମୂଳ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ଦୁଃଖରୁ ନିବାରଣ ଓ ସୁଖ ବା ମୋକ୍ଷ୍ୟ ପ୍ରାପ୍ତି। ବିଭିନ୍ନତା ମଧ୍ୟରେ ଏକତା ଦର୍ଶନ ଶାସ୍ତ୍ରର ମୂଳ ମନ୍ତ୍ର। ୨୫ ଗୋଟି ତତ୍ତ୍ୱକୁ ନେଇ ସାଂଖ୍ୟ ଦର୍ଶନ, ୬ ପଦାର୍ଥକୁ ନେଇ ବୈଶେଷିକ ଦର୍ଶନ, ୧୬ ନିୟମକୁ ନେଇ ନ୍ୟାୟ ଦର୍ଶନ। ୮ ଗୋଟି ଅଙ୍ଗକୁ ନେଇ ଯୋଗ ଦର୍ଶନ, କର୍ମ ସିଦ୍ଧାନ୍ତକୁ ନେଇ ମିମାଂସା ଓ ଜ୍ଞାନ ସିଦ୍ଧାନ୍ତକୁ ନେଇ ବେଦାନ୍ତ ଦର୍ଶନ ରଚନା କରାଯାଇଛି।
ଚିକିତ୍ସା ନିର୍ଦ୍ଦେଶକ, ପୂର୍ବତଟ ରେଲ୍‌ଓ୍ବେ, ଭୁବନେଶ୍ୱର
ମୋ: ୮୪୫୫୮୮୭୫୦୧


Enter your email to get our daily news in your inbox.

All Right Reserved By Dharitri.Com

ଏଇ ଭାରତରେ

ଖରାଦିନ ଆରମ୍ଭରୁ ବେଙ୍ଗାଲୁରୁ ଜଳ ସଙ୍କଟ ଏବେ ଚିନ୍ତାର ବିଷୟ ହୋଇଛି। ପରିସ୍ଥିତି ଏମିତି ଯେ ସେଠାରେ ଲୋକେ ସହର ଛାଡ଼ିବାକୁ ବାଧ୍ୟ ହେଉଛନ୍ତି। ଏହି...

ଅଦୃଶ୍ୟ ଶତ୍ରୁ

ମାୟାଧର ନାୟକ   ସତ୍ୟ, ତ୍ରେତୟା, ଦ୍ୱାପର, କଳିକାଳରେ ଯେତେ ଯୁଦ୍ଧ ହୋଇଯାଇଛି- ଶତ୍ରୁକୁ ଜାଣି ହେଉଥିଲା- କିନ୍ତୁ ଏ ମହାକଳିକାଳରେ ଅଜଣା ରୋଗ ଓ...

ଚୋରକୁ ବୁଦ୍ଧି

ଅଲେଖ ଚନ୍ଦ୍ର ମିଶ୍ର   ‘ଚୋରକୁ ବୁଦ୍ଧି ଶିଖେଇବା’ ଆପ୍ତବାଣୀଟି ଯେଉଁ ପୃଷ୍ଠଭୂମି ଉପରେ ଆଧାରିତ ତାହା ଥିଲା ଏକ ବାସ୍ତବଧର୍ମୀ କାହାଣୀ, ଯାହାର ମର୍ମ...

ଅପ୍ରକାଶ୍ୟ ଋଣ ସମସ୍ୟା

ଗତ କିଛି ବର୍ଷ ମଧ୍ୟରେ କୋଭିଡ୍‌-୧୯ ମହାମାରୀଠାରୁ ଆରମ୍ଭକରି ଉନ୍ନତ-ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ସୁଧ ହାର ବୃଦ୍ଧି ଭଳି ଘଟଣା ଭିନ୍ନ ସ୍ଥିତି ସୃଷ୍ଟି କରିଛି। ଏଥିରେ...

ଏଇ ଭାରତରେ

ଦେଶ ଗଠନରେ ଯୁବ ପ୍ରଶାସକଙ୍କ ଭୂମିକା ଅତ୍ୟନ୍ତ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ବୋଲି ଅନୁଭବ କରିଛନ୍ତି ୨୦୧୧ ବ୍ୟାଚ୍‌ ଭାରତୀୟ ରାଜସ୍ବ ସେବା(ଆଇଆର୍‌ଏସ୍‌) ଅଧିକାରୀ ରବି କପୁର। ସେ...

ରାମ ରାଜ୍ୟ ସମ୍ଭବ କି

ବୈକୁଣ୍ଠନାଥ ମିଶ୍ର   ଆଜିକାଲି ‘ଜୟ ଶ୍ରୀରାମ’ ଉଚ୍ଚାରଣ କରି ବନ୍ଧୁଙ୍କୁ ପ୍ରଥମ ସାକ୍ଷାତରେ ସମ୍ଭାଷିତ କରିବାର ଅଭିନବ ପରମ୍ପରା ସର୍ବତ୍ର ପରିଦୃଷ୍ଟ। ବନ୍ଧୁଙ୍କୁ ସମ୍ଭାଷଣ...

ମତଦାତାଙ୍କ ବୁଦ୍ଧି ବିମୂଢ଼ତା

ଡ.ଛାୟାକାନ୍ତ ଷଡ଼ଙ୍ଗୀ   ସମ୍ପ୍ରତି ଭାରତ ତଥା ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରଦେଶରେ ରାଜନୀତିର ବିଚିତ୍ର ଗତି ଦେଖି ମତଦାତାମାନେ ଉଇଲିଅମ ଜେମ୍‌ସଙ୍କ ଭଳି ସମସ୍ୟାର ସମ୍ମୁଖୀନ ହେଲେଣି।...

ବୁଝିହେଉଛି

ଆମ୍‌ ଆଦ୍‌ମୀ ପାର୍ଟି (ଆପ୍‌) ମୁଖ୍ୟ ତଥା ଦିଲ୍ଲୀ ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ଅରବିନ୍ଦ୍‌ କେଜ୍‌ରିଓ୍ବାଲଙ୍କୁ ପ୍ରବର୍ତ୍ତନ ନିର୍ଦ୍ଦେଶାଳୟ (ଇଡି) ଗିରଫ କରି ଆସନ୍ତା ୨୮ ତାରିଖ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ...

Advertisement

ଧରିତ୍ରୀ କାର୍ଟୁନ

Archives
Model This Week

ପିଲାଙ୍କ ଧରିତ୍ରୀ

Why Dharitri