ଡ. ଲକ୍ଷ୍ମଣ ସାହୁ
ଦେଶରେ ପ୍ରଦୂଷଣକୁ ରୋକିବା ପାଇଁ କୌଣସି ନିୟମର ଅଭାବ ନାହିଁ, କିନ୍ତୁ ଏକ ଅଂଶଗ୍ରହଣକାରୀ ଆଭିମୁଖ୍ୟ ଏବଂ ପ୍ରାକୃତିକ ପରିବେଶ ସହିତ ଦ୍ୱିପାକ୍ଷିକ ଭୂମିକା ଥିବାବେଳେ ଏହା କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହେବା ସମ୍ଭବ ହେବ ଏବଂ ଏହାକୁ ଏକ ଉତ୍ତମ ଶାସନ ପଦକ୍ଷେପ ବୋଲି କୁହାଯାଏ। ଏଭଳି ଉତ୍ତମ ଶାସନ ଏକ ଗମ୍ଭୀର ଚେତନା ଏବଂ ଚିନ୍ତା; ଯାହା କେବଳ ନାଗରିକଙ୍କୁ ବିକାଶ ପ୍ରଦାନ କରେ ନାହିଁ, ବରଂ ସମସ୍ୟାର ଏକ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ଆଭିମୁଖ୍ୟ ମଧ୍ୟ ବଣ୍ଟନ କରେ। ଅଗ୍ରଣୀ ସମାଜ ଚିନ୍ତକମାନେ କହିଛନ୍ତି ଯେ, ଯଦି ଆମର ସଭ୍ୟତା ନଷ୍ଟ ହୋଇଯାଏ ତେବେ ଏହା ପ୍ରଶାସନର ଅବହେଳା ହେତୁ ହେବ। ଏହା ଧ୍ରୁବ ସତ୍ୟ ଯେ ଗୋଟିଏ ଉତ୍ତମ ସରକାର, ଯାହା ଉତ୍ତମ ପ୍ରଶାସନ ଏବଂ ଉତ୍ତମ ଶାସନ ଯେତେବେଳେ ଉଭୟ ଭଲ ପାଲଟି ଯାଏ, ସେତେବେଳେ ତାହା ସାମାଜିକ ସଶକ୍ତୀକରଣ ଏବଂ ଜନ କଲ୍ୟାଣର ପ୍ରତୀକ ହୋଇଯାଏ। ଉତ୍ତମ ବିକାଶର ଆବଶ୍ୟକତା ପରିପୂରଣ ସହିତ ସମୟାନୁସାରେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ବିକାଶଠାରୁ ଆରମ୍ଭ କରି ପ୍ରଦୂଷଣ ମୁକ୍ତି ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ କାର୍ଯ୍ୟ କରି ଚାଲିଥାଏ। କିନ୍ତୁ ସମୟ ଗଡ଼ିବା ସହିତ, ବେଳେ ବେଳେ ନାନାଦି ସମସ୍ୟା ଉପୁଜିଥିବା ହେତୁ, ଉତ୍ତମ ଶାସନ ପ୍ରତି ବ୍ୟାପକ ଚ୍ୟାଲେଞ୍ଜ ସୃଷ୍ଟି କରେ। ସାମ୍ପ୍ରତିକ ପରିସ୍ଥିତିରେ ବାୟୁ ପ୍ରଦୂଷଣ ସ୍ବାସ୍ଥ୍ୟ ପାଇଁ ତୃତୀୟ ବୃହତ୍ତମ ବିପଦ ପାଲଟିଛି। କେବଳ ବାୟୁ ପ୍ରଦୂଷଣ ହେତୁ ୨୦୧୭ରେ ଭାରତରେ ୧୨ ଲକ୍ଷରୁ ଅଧିକ ଲୋକ ପ୍ରାଣ ହରାଇଛନ୍ତି । ଘରୋଇ ବାୟୁରେ ଏକ ତୃତୀୟାଂଶରୁ ଅଧିକ ମୃତ୍ୟୁ ଘଟିଛି ପ୍ରଦୂଷଣ କାରଣରୁ।
ଏକଥା ମଧ୍ୟ ସ୍ପଷ୍ଟ ଯେ, ପ୍ରଦୂଷଣ ବିଷୟରେ ଚିନ୍ତା କେବଳ ବାହ୍ୟ ନୁହେଁ, ଆଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ କାରଣ ମଧ୍ୟ ହୋଇପାରେ। ତେବେ ଚାଇନା ଭଳି ବିଶ୍ୱର ଅନ୍ୟ ଦେଶରେ ମଧ୍ୟ ଭାରତ ଭଳି ସମାନ ପରିସ୍ଥିତି ଉପୁଜିଛି। ପାକିସ୍ତାନ, ବାଂଲାଦେଶ, ଇଣ୍ଡୋନେସିଆ, ନାଇଜେରିଆ ଏବଂ ଆମେରିକା ସମେତ ଅନ୍ୟ ଦେଶରେ ବାୟୁ ପ୍ରଦୂଷଣ ହେତୁ ମୃତ୍ୟୁ ସଂଖ୍ୟା ଲକ୍ଷ ଲକ୍ଷରେ ରହିଛି, କିନ୍ତୁ ଭାରତ ଏବଂ ଚାଇନା ତୁଳନାରେ ଏହା ଅନେକ ଗୁଣ କମ୍। ଯେତେବେଳେ ସମସ୍ୟା ବଡ଼ ହୁଏ, ଏହାର ମୁକାବିଲା କରିବାକୁ ପଦକ୍ଷେପ ମଧ୍ୟ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ହୁଏ ଓ ସମ୍ବେଦନଶୀଳ ହେବାକୁ ପଡ଼େ। ଜନସାଧାରଣଙ୍କ ସଶକ୍ତୀକରଣ ପାଇଁ ଦାୟୀ ସରକାରଙ୍କ ଉତ୍ତମ ଶାସନ ଉପରେ ପ୍ରଦୂଷଣ ଭାରୀ ପଡ଼େ। ଯଦିଓ କେତେ ଦଶନ୍ଧି ଧରି ଜନସାଧାରଣଙ୍କ ମତରେ ଏହା ବୁଝିବାକୁ ପଡୁଛି ଯେ ଦେଶ ତଥା ବାହାରେ ପ୍ରଦୂଷଣର ମୁକାବିଲା ପାଇଁ ଭଲ ରଣନୀତି ଏବଂ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଆବଶ୍ୟକ, କିନ୍ତୁ ଏହି ପ୍ରସଙ୍ଗରେ ସଫଳତା ଯଥେଷ୍ଟ ଦୂରରେ। ଏହା କେବଳ କୌଣସି ରାଜ୍ୟ କି ଦେଶର ସମସ୍ୟା ନୁହେଁ, ଏହା ବିଶ୍ୱସ୍ତରର ପ୍ରଦୂଷଣମୂଳକ କେବଳ ଏକ ବଡ ସମସ୍ୟା ନୁହେଁ, ବରଂ ବିଶ୍ୱ ଏହାର ପ୍ରଭାବରେ ଧ୍ବଂସାଭିମୁଖୀ ମହା ବିପଦରେ ରହିଛି। ପ୍ରତ୍ୟେକ ମୁହୂର୍ତ୍ତରେ ବିଭିନ୍ନ କାରଣରୁ ଜଳବାୟୁ ପ୍ରଦୂଷିତ ହେଉଛି। ସାଧାରଣ ମଣିଷ ଏଥିପାଇଁ କେବେ ସଚେତନ ହେଉନାହାନ୍ତି। ସଚେତନତାର ଅଭାବ ଓ ଯାହା ସାମାଜିକ ଗଣମାଧ୍ୟମଗୁଡିକ ମାଧ୍ୟମରେ ପ୍ରକାଶ ପାଉଛି, ତାହା କେତେ ଦୂର ସତ୍ୟ ନା ଆଂଶିକ ନା ମିଛ ଖବର। ସରକାରୀ ସ୍ତରରୁ ଆରମ୍ଭ ବେସରକାରୀ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଯଥା ବିଦ୍ୟାଳୟ, ମହାବିଦ୍ୟାଳୟ, ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟ ପ୍ରଭୃତି ପ୍ରଦୂଷଣ ରୋକିବା ପାଇଁ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଛନ୍ତି। ଏପରି କି କେତେକ ସ୍ବେଚ୍ଛାସେବୀ ଅନୁଷ୍ଠାନ ବୃକ୍ଷରୋପଣଠାରୁ ଆରମ୍ଭ କରି ପରିମଳ ସଫା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଥିବା ଦେଖାଯାଏ। ସତରେ ତାହା କେତେକାଂଶରେ ସତ୍ୟ ନା ଆତ୍ମ ପ୍ରଚାର କହିହେବ ନାହିଁ। ତଥାପି ବହୁ ନିରବଚ୍ଛିନ୍ନ ଭାବରେ ଯେଉଁ କେତୋଟି ଅନୁଷ୍ଠାନ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଆସୁଛନ୍ତି ସେମାନେ ଧନ୍ୟବାଦର ପାତ୍ର।
ଭାରତ ସରକାର ମଧ୍ୟ ନାଗରିକମାନଙ୍କୁ ସ୍ବଚ୍ଛ ପରିବେଶ ଏବଂ ପ୍ରଦୂଷଣମୁକ୍ତ ବାୟୁ ଏବଂ ଜଳ ଯୋଗାଇବା ପାଇଁ ସାମ୍ବିଧାନିକ ପ୍ରତିବଦ୍ଧତା ରଖିଛନ୍ତି ।
ସମ୍ବିଧାନର ଧାରା ୪୮ (କ) ପରିବେଶର ସୁରକ୍ଷା, ଏହାର ଉନ୍ନତି ଏବଂ ଜଙ୍ଗଲ ଏବଂ ବନ୍ୟଜନ୍ତୁଙ୍କ ସୁରକ୍ଷା ବିଷୟରେ ଆଲୋଚନା କରେ। ଧାରା ୫୧ (କ) ଜଙ୍ଗଲ, ହ୍ରଦ, ନଦୀ ଏବଂ ବନ୍ୟଜନ୍ତୁ ସମେତ ପ୍ରାକୃତିକ ପରିବେଶର ସୁରକ୍ଷା ତଥା ଉନ୍ନତି ନାଗରିକମାନଙ୍କର କର୍ତ୍ତବ୍ୟକୁ ଦର୍ଶାଏ । ବାୟୁ ଏବଂ ଜଳ ପ୍ରଦୂଷଣ ଉପରେ ପୃଥକ୍ ନିୟମ ସମେତ ଅନେକ ପ୍ରଶାସନିକ ଏବଂ ନିୟାମକ ପଦକ୍ଷେପ ମଧ୍ୟ ଦୀର୍ଘ ସମୟ ଧରି ଚେଷ୍ଟା କରାଯାଇଛି। ଏଥି ସହିତ ଧାରା ୨୫୩ ଅନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ଚୁକ୍ତିନାମା କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରିବା ପାଇଁ ଆଇନ ପ୍ରଦାନ କରିଥାଏ। ଉପରୋକ୍ତ ସନ୍ଦର୍ଭଗୁଡିକ ପରିପକ୍ୱତାକୁ ଦର୍ଶାଏ ଯେ ସାମ୍ବିଧାନିକ ଏବଂ ବିଧିଗତ ସ୍ତରରେ ପଦକ୍ଷେପ ନିଆଯାଇଛି କିନ୍ତୁ ବିଭିନ୍ନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ପ୍ରଦୂଷଣ ରୋକିବା ପାଇଁ କେତେକ ଦଶନ୍ଧି ଧରି ଉଦ୍ୟମ ସତ୍ତ୍ୱେ ଏହା ଏକ ଆହ୍ବାନ ପାଲଟିଛି।
ବାୟୁ ପ୍ରଦୂଷଣ (ପ୍ରତିରୋଧ ଏବଂ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ) ଅଧିନିୟମ ୧୯୮୧୍ର ଧାରା ୧୯ ରାଜ୍ୟ ପ୍ରଦୂଷଣ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କ୍ଷେତ୍ର ଘୋଷଣା କରିବାକୁ ରାଜ୍ୟ ସରକାରଙ୍କୁ କ୍ଷମତା ପ୍ରଦାନ କରିଥାଏ।
କିନ୍ତୁ ଏହାର ଅର୍ଥ ଅଧିକ ସୀମିତ ଥିବା ଦେଖାଯାଇଛି। ଏଭଳି ପରିସ୍ଥିତିରେ ପ୍ରଦୂଷଣକୁ ରୋକିବା ଏବଂ ପରିବେଶକୁ ପରିଷ୍କାର ରଖିବା ପାଇଁ ସମ୍ବିଧାନ, ଆଇନ ଏବଂ ସରକାରୀ ଏଜେନ୍ସି ସହିତ ସର୍ବୋଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟର ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ଅନୁଯାୟୀ ସରକାର ପଦକ୍ଷେପ ଗ୍ରହଣ କରିବା ଦରକାର।
ଜୁନ୍ ୧୯୭୨ରେ ଷ୍ଟକ୍ହାମ୍ରେ ଅନୁଷ୍ଠିତ ମାନବ ପରିବେଶ ଉପରେ ସାମୁକଟା ଜାତି ସମ୍ମିଳନୀରେ ନିଆଯାଇଥିବା ନିଷ୍ପତ୍ତିକୁ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରିବା ପାଇଁ ଭାରତ ଦ୍ୱାରା ବାୟୁ ପ୍ରଦୂଷଣ ଆଇନ ମଧ୍ୟ ପ୍ରଣୟନ କରାଯାଇଥିଲା। ମାନବ କଲ୍ୟାଣକୁ ତ୍ୱରାନ୍ବିିତ କରିବା ପାଇଁ ଏଭଳି ସାମ୍ବିଧାନିକ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଏବଂ ପ୍ରଣୟନ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରିବା ଜରୁରୀ, ଦେଶରେ ପ୍ରଦୂଷଣ ରୋକିବା ପାଇଁ କୌଣସି ନିୟମର ଅଭାବ ନାହିଁ, କିନ୍ତୁ ଏହା କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରିବା ଏକ ଉତ୍ତମ ଶାସନର ଉତ୍ତମ ପଦକ୍ଷେପ ବୋଲି କୁହାଯାଇପାରିବ। ପ୍ରଦୂଷଣର ସମସ୍ତ ଉତ୍ସ, ବିସ୍ତୃତ ବୃକ୍ଷରୋପଣ ଯୋଜନା, ସ୍ବଚ୍ଛ ପ୍ରଯୁକ୍ତିବିଦ୍ୟା ଉପରେ ଗବେଷଣା ଏବଂ ବାୟୁ ଗୁଣବତ୍ତା କିପରି ବଜାୟ ରଖାଯିବ, ସେଥିପାଇଁ ପାରସ୍ପରିକ ସହଯୋଗ ଏବଂ ସହଭାଗିତା ଆବଶ୍ୟକ ରହିଛି । ଏହା ଉପରେ ବିଶେଷ ଧ୍ୟାନ ଦିଆଯାଇ ପାରିଲେ ଉତ୍ତମ ଶାସନ ପାଇଁ ଏକ ବିସ୍ତୃତ ପନ୍ଥା ଭାବରେ ବିବେଚନା କରାଯାଇପାରିବ ।
ଏହିପରି ପଦକ୍ଷେପଗୁଡ଼ିକ ନିରନ୍ତର ହେବା ଉଚିତ । ଯେଉଁ ବାୟୁରେ ବାୟୁ ପ୍ରଦୂଷଣ ଅଛି, ତାହା ଜୀବନ ଗିଳିବା ସ୍ତର ଅତିକ୍ରମ କରିଛି । ଶାସନ ପାଇଁ ଏହା ଏକ ବଡ ଆହ୍ବାନ । ସ୍ବଚ୍ଛ ପରିବେଶ ଉତ୍ତମ ଶାସନ ସହିତ ସମକକ୍ଷ ଏବଂ ଯଦି ସେମାନେ ପ୍ରଦୂଷଣର ମୁକାବିଲା କରିବାରେ ବିଫଳ ହୁଅନ୍ତି ତେବେ ଏହା ଉତ୍ତମ ଶାସନକୁ ଦର୍ପଣ ଦେଖାଇବା ପରି ଘେନା ଯିବା ଅସଂଗତ ନୁହେଁ। ତେବେ ଏଭଳି ଏକ ସମ୍ବେଦନଶୀଳ ସମସ୍ୟା ଉପରେ ସରକାରଙ୍କଠାରୁ ଆରମ୍ଭ କରି ସାଧାରଣ ଜନତା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସଜାଗ ରହି ଉତ୍ତମ କାର୍ଯ୍ୟ କଲେ କେତେକାଂଶରେ ସଫଳତା ମିଳିପାରିବ । ମନେରଖିବା ଆବଶ୍ୟକ ଯେ ସ୍ବଚ୍ଛ ପରିବେଶ ହିଁ ସ୍ବଚ୍ଛ ମାନବ ସମ୍ବଳ ଓ ସବଳ..!!!
ଓଡ଼ିଆ ଭାଷା ଓ ସାହିତ୍ୟ ବିଭାଗୀୟ ମୁଖ୍ୟ
ମହାନଦୀବିହାର ମହିଳା ସ୍ନାତକ ମହାବିଦ୍ୟାଳୟ, କଟକ, ମୋ: ୯୦୪୦୧୫୧୪ ୭୫
