ପ୍ରାଚୀନ ଭାରତରେ ଏମିତି କିଛି ମହାନ ବ୍ୟକ୍ତି ଜନ୍ମଗ୍ରହଣ କରିଛନ୍ତି, ଯେ କି ସବୁଦିନ ପାଇଁ ସ୍ମରଣୀୟ ହୋଇ ରହିଯାଇଛନ୍ତି। ସେହିପରି ଜଣେ ମହାନ୍ ବ୍ୟକ୍ତି ହେଉଛନ୍ତି ଚାଣକ୍ୟ। ଯିଏ ‘କୌଟିଲ୍ୟ’ ନାମରେ ସୁବିଖ୍ୟାତ। ଚାଣକ୍ୟ ତକ୍ଷଶୀଳା ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟର ଆଚାର୍ଯ୍ୟ ଥିଲେ। ସେ କେତେକ ଗ୍ରନ୍ଥ ମଧ୍ୟ ରଚନା କରିଯାଇଛନ୍ତି। ଯେଉଁଥିରୁ ‘ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର’ ପ୍ରମୁଖ ଅଟେ। ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରକୁ ମୌର୍ଯ୍ୟକାଳୀନ ଭାରତୀୟ ସମାଜର ଦର୍ପଣ କୁହାଯାଏ। ଏହା ବ୍ୟତୀତ ସେ ଏମିତି କିଛି କାମ କରିଯାଇଛନ୍ତି, ଯେଉଁଥିପାଇଁ ଲୋକେ ତାଙ୍କୁ ଆଜି ବି ମନେ ରଖିଛନ୍ତି। ଚାଣକ୍ୟଙ୍କ ଜନ୍ମ ଖ୍ରୀଷ୍ଟପୂର୍ବ ୩୭୫ରେ ହୋଇଥିଲା। ଖ୍ରୀଷ୍ଟପୂର୍ବ ୨୮୩ରେ ମୃତ୍ୟୁ ଘଟିଥିଲା। କିନ୍ତୁ ତାଙ୍କର ମୃତ୍ୟୁ କେମିତି ହୋଇଥିଲା ତାହା ରହସ୍ୟମୟ ହୋଇ ରହିଯାଇଛି।
ଚାଣକ୍ୟଙ୍କ ଅସଲ ନାମ ବିଷ୍ଣୁଗୁପ୍ତ ଥିଲା। ଏହି ନାମକୁ ସେ ନିଜେ ଦେଇଥିଲେ। କୁହାଯାଏ, ମଗଧ ରାଜା ଧନାନନ୍ଦଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ରାଜଦ୍ରୋହ ଅପରାଧରେ ଚାଣକ୍ୟଙ୍କ ପିତା ଚଣକଙ୍କୁ ହତ୍ୟା କରିବା ପରେ ତାଙ୍କ ସୈନିକଙ୍କଠାରୁ ରକ୍ଷା ପାଇବା ପାଇଁ ନିଜ ନାମ ବଦଳାଇ ବିଷ୍ଣୁଗୁପ୍ତ ରଖିଥିଲେ। ଚାଣକ୍ୟ ନିଜ ପିତାଙ୍କ ହତ୍ୟାର ପ୍ରତିଶୋଧ ନେଇଥିଲେ। ନନ୍ଦବଂଶର ରାଜା ଧନାନନ୍ଦଙ୍କୁ ବହିଷ୍କାର କରି ତାଙ୍କ ସ୍ଥାନରେ ଚନ୍ଦ୍ରଗୁପ୍ତଙ୍କୁ ମଗଧର ରାଜା କରାଇଥିଲେ। କୌଟିଲ୍ୟ ବା ଚାଣକ୍ୟଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ନନ୍ଦ ବଂଶର ବିନାଶ ହୋଇଥିଲା।
ସବୁଠାରୁ ରହସ୍ୟର କଥା ହେଲା ଚାଣକ୍ୟଙ୍କ ମୃତ୍ୟୁ। ମଗଧର ରାଣୀ ହେଲେନା ବିଷ ଦେଇ ତାଙ୍କୁ ମାରିଥିଲେ। ଆଉ ଏକ କାହାଣୀ ଅଛି, ରାଜା ବିନ୍ଦୁସାରଙ୍କ ମନ୍ତ୍ରୀ ସୁବନ୍ଧୁ ଚାଣକ୍ୟଙ୍କୁ ଜିଅନ୍ତା ଜାଳି ଦେଇଥିଲେ। ଯାହାଦ୍ୱାରା ତାଙ୍କର ମୃତ୍ୟୁ ଘଟିଥିଲା। ଏଥିମଧ୍ୟରୁ କେଉଁ କାହାଣୀ ସତ ତାହା ଆଜିପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ରହସ୍ୟାବୃତ୍ତ ହୋଇରହିଛି।
