ନୂଆଦିଲ୍ଲୀ,୭।୭:ଭାରତୀୟ ମୁଦ୍ରାରେ କେବଳ ମହାତ୍ମା ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ଫଟୋ ଥାଏ। ଭାରତ ଭଳି ଦେଶରେ ମହାନ ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ୱଙ୍କ ଅଭାବ ନାହିଁ, କିନ୍ତୁ ଆଜି ମଧ୍ୟ ନୋଟରେ କେବଳ ବାପୁଙ୍କ ଫଟୋ କାହିଁକି ମୁଦ୍ରିତ ହୁଏ? ଏହି ଉତ୍ତର ଏବେ ଭାରତୀୟ ରିଜର୍ଭ ବ୍ୟାଙ୍କ (RBI) ଦ୍ୱାରା ଦିଆଯାଇଛି।
ରିଜର୍ଭ ବ୍ୟାଙ୍କ କହିଛି, ଭାରତୀୟ ଟଙ୍କାରେ ଜଣେ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ୱଙ୍କ ଫଟୋ ଲଗାଇବା ପାଇଁ ରବୀନ୍ଦ୍ରନାଥ ଟାଗୋର, ମଦର ଟେରେସା ଭଳି ଅନେକ ବଡ଼ ନାମଙ୍କୁ ବିଚାର କରାଯାଇଥିଲା, କିନ୍ତୁ ତା’ପରେ ମହାତ୍ମା ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ନାମ ଉପରେ ଏକ ସହମତି ହୋଇଥିଲା। ସେହି ସହମତିର ପରିଣାମ ସ୍ବରୂପ ଗାନ୍ଧୀଜୀଙ୍କ ଫଟୋ ବହୁ ଦିନ ଧରି ନୋଟରେ ରହିଛି। RBIର କାର୍ଯ୍ୟକାରିତା ଉପରେ ନିର୍ମିତ ଏକ ଡକ୍ୟୁମେଣ୍ଟାରୀରେ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରାଯାଇଛି।
RBI ଆହୁରି କହିଛି, ଯଦି ନୋଟରେ କୌଣସି ପ୍ରସିଦ୍ଧ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କ ଫଟୋ ଅଛି, ତେବେ ନୋଟଟି ଅସଲି କି ନକଲି ତାହା ଚିହ୍ନଟ କରିବା ସହଜ ହୋଇଥାଏ କାରଣ ଯଦି ନକଲି ନୋଟର ଡିଜାଇନ ଭଲ ନୁହେଁ, ତେବେ ଏହି ଚିତ୍ରଗୁଡ଼ିକର ସାହାଯ୍ୟରେ ନୋଟଟି ଅସଲି କି ନକଲି ତାହା ଚିହ୍ନଟ କରାଯାଇପାରିବ। ଭାରତରେ ନୋଟଗୁଡ଼ିକର ଡିଜାଇନ ଏବଂ ସୁରକ୍ଷା ସୁବିଧାକୁ ବିଚାର କରି, ନୋଟଗୁଡ଼ିକରେ ଅନେକ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ୱଙ୍କ ଫଟୋ ମୁଦ୍ରିତ ହୋଇପାରିଥାନ୍ତା। ଏଥିପାଇଁ, ରବିନ୍ଦ୍ରନାଥ ଟାଗୋର, ମଦର ଟେରେସା ଏବଂ ଅବୁଲ କଲାମ ଆଜାଦ ସମେତ ଅନେକ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କ ନାମ ବିଚାର କରାଯାଇଥିଲା, କିନ୍ତୁ ଶେଷରେ ମହାତ୍ମା ଗାନ୍ଧୀଙ୍କୁ ବାଛି ଦିଆଯାଇଥିଲା।
ସ୍ବାଧୀନତା ପୂର୍ବରୁ, ଅର୍ଥାତ୍ ବ୍ରିଟିଶ ଯୁଗରେ, ଭାରତୀୟ ମୁଦ୍ରାଗୁଡ଼ିକ ଉପନିବେଶବାଦ ଏବଂ ଏହା ସହିତ ଜଡିତ ଐତିହାସିକ ଏବଂ ରାଜନୈତିକ ସନ୍ଦର୍ଭକୁ ପ୍ରତିଫଳିତ କରୁଥିଲା। ଏଥିରେ ଉଦ୍ଭିଦ ଏବଂ ପ୍ରାଣୀ (ବାଘ, ହରିଣ) ର ଚିତ୍ର ଥିଲା। ଟଙ୍କାରେ ‘ସଜ୍ଜିତ ହାତୀ’ ଏବଂ ରାଜାଙ୍କ ଅଳଙ୍କାରିତ ଚିତ୍ର ମାଧ୍ୟମରେ ବ୍ରିଟିଶ ସାମ୍ରାଜ୍ୟର ମହିମା ଚିତ୍ରିତ ହୋଇଥିଲା।
RBI ଅନୁଯାୟୀ, କିନ୍ତୁ ଭାରତ ସ୍ବାଧୀନ ହେବା ପରେ ଟଙ୍କାରେ ମୁଦ୍ରିତ ଚିତ୍ରଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟ ଧୀରେ ଧୀରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହେବା ଆରମ୍ଭ କଲା। ପ୍ରାରମ୍ଭରେ, ସିଂହର ଚିତ୍ର ଟଙ୍କାରେ ଅଶୋକ ସ୍ତମ୍ଭ, ପ୍ରସିଦ୍ଧ ସ୍ଥାନ ଇତ୍ୟାଦି ବ୍ୟବହାର କରାଯାଇଥିଲା। ଧୀରେ ଧୀରେ, ଭାରତର ବିକାଶ ଏବଂ ପ୍ରଗତି ସହିତ, ଟଙ୍କା ଏହି ଚିତ୍ର ମାଧ୍ୟମରେ ବିକାଶର କାହାଣୀ କହିବା ଆରମ୍ଭ କଲା। ଯେତେବେଳେ ଦେଶ ବିଜ୍ଞାନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅଗ୍ରଗତି କଲା, ଆର୍ଯ୍ୟଭଟ୍ଟଙ୍କ ସଫଳତା ଏବଂ ଦେଶରେ ସବୁଜ ବିପ୍ଳବକୁ ଦର୍ଶାଇବା ପାଇଁ ନୋଟରେ ଚାଷୀମାନଙ୍କ ଚିତ୍ର ସୁନ୍ଦର ଭାବରେ ଖୋଦିତ ହୋଇଥିଲା।
ଭାରତୀୟ ରିଜର୍ଭ ବ୍ୟାଙ୍କର ୱେବସାଇଟ ଅନୁଯାୟୀ, ଅକ୍ଟୋବର ୨, ୧୯୬୯ରେ, ମହାତ୍ମା ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ଜନ୍ମଦିନର ୧୦୦ତମ ବାର୍ଷିକୀ ଅବସରରେ ପ୍ରଥମ ଥର ପାଇଁ ୧୦୦ ଟଙ୍କାର ଏକ ସ୍ମାରକୀ ନୋଟ ଜାରି କରାଯାଇଥିଲା। ଏଥିରେ ସେବାଗ୍ରାମ ଆଶ୍ରମ ସହିତ ତାଙ୍କର ଫଟୋ ଥିଲା।
୧୯୮୭ ମସିହାରୁ ତାଙ୍କ ଫଟୋ ନିୟମିତ ଭାବରେ ଟଙ୍କାରେ ଦେଖାଯାଉଛି। ସେହି ବର୍ଷ ଅକ୍ଟୋବରରେ, ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ଫଟୋ ସହିତ ୫୦୦ ଟଙ୍କାର ନୋଟ ଜାରି କରାଯାଇଥିଲା। ୧୯୯୬ ମସିହାରେ, ନୂତନ ସୁରକ୍ଷା ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ସହିତ ମହାତ୍ମା ଗାନ୍ଧୀ ନୋଟର ଏକ ସିରିଜ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା।
RBI ଏକ ଡକ୍ୟୁମେଣ୍ଟାରୀ ମାଧ୍ୟମରେ ଏହା ମଧ୍ୟ କହିଛି ଯେ ଏହା ବ୍ୟବହାର କରେ ଛାପାଖାନାରୁ ଦେଶର ପ୍ରତ୍ୟେକ କୋଣକୁ ଟଙ୍କା ପହଞ୍ଚାଇବା ପାଇଁ ଟ୍ରେନ, ଜଳପଥ, ବାୟୁପଥ ଭଳି ପରିବହନ ବ୍ୟବସ୍ଥା। ଏହା ପ୍ରଥମ ଥର ଯେ RBIର ଭୂମିକା ଏବଂ ଏହା କିପରି କାର୍ଯ୍ୟ କରେ ତାହା ଏକ ଡକ୍ୟୁମେଣ୍ଟାରୀ ଆକାରରେ ଉପସ୍ଥାପିତ ହୋଇଛି। ଏହି ଡକ୍ୟୁମେଣ୍ଟାରୀର ନାମ ‘RBI Unlocked: Beyond the Rupi’। ଏହାକୁ JioCinema ରେ ଦେଖିପାରିବେ।
