ଶନିବାର(୨୦-୧୨-୨୫) ବିଳମ୍ବିତ ରାତିରେ ଆସାମରେ ଘଟିଥିବା ହାତୀ-ଟ୍ରେନ୍ ଧକ୍କା ଏକ ବଡ଼ ଘଟଣା। ଗୋଟିଏ ଧକ୍କାରେ ୮ଟି ହାତୀଙ୍କ ମୃତ୍ୟୁ ହୋଇଛି। ଆସାମରେ ଏହା ଏପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ରେକର୍ଡ ହୋଇଥିବା ସବୁଠାରୁ ଘାତକ ଟ୍ରେନ୍-ହାତୀ ଧକ୍କା। ସଂସଦରେ ଶେୟାର କରାଯାଇଥିବା ସରକାରୀ ତଥ୍ୟ ଦର୍ଶାଉଛି, ୨୦୨୧-୨୨ ଏବଂ ୨୦୨୩-୨୪ ମଧ୍ୟରେ ଟ୍ରେନ୍ ଧକ୍କାରେ ୪୭ ହାତୀଙ୍କ ମୃତ୍ୟୁ ହୋଇଛି। ୨୦୨୧-୨୨: ୧୫ ହାତୀଙ୍କ ମୃତ୍ୟୁ ହୋଇଥିଲା, ୨୦୨୨-୨୩: ୧୫ଟି ହାତୀ ଓ ୨୦୨୩-୨୪ରେ ୧୭ଟି ମୃତ୍ୟୁ ହୋଇଥିଲା । ଗତ ୩ ବର୍ଷ ମଧ୍ୟରେ ଏହା ଏକ ଉପର ଆଡ଼କୁ ଯାଉଥିବା ଧାରା ନିଶ୍ଚିତ କରେ।
ଭାରତରେ ପ୍ରକଳ୍ପ-ହାତୀ ୧୯୯୦-୯୧ରେ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା। ରେଳ ଦୁର୍ଘଟଣା ଯୋଗୁ କେବଳ ୨୦୦୯ ପରଠାରୁ ନିର୍ଭରଯୋଗ୍ୟ ତଥ୍ୟ ମିଳିପାରୁଛି । ଏହା ପୂର୍ବରୁ ଅର୍ଥାତ୍ ୧୯୯୦-୨୦୦୮ ମସିହା ମଧ୍ୟରେ ଏଭଳି ଦୁର୍ଘଟଣା ବିରଳ ହୋଇଥିଲେ ସୁଦ୍ଧା ବୃଦ୍ଧିପାଉଥିବା ଜଣାଯାଏ । ୨୦୦୯-୧୦ରୁ ୨୦୨୪ ମଧ୍ୟରେ ଟ୍ରେନ ଧକ୍କାରେ୧୮୬ ହାତୀଙ୍କ ମୃତ୍ୟୁ ହୋଇଛି। ଏହି ସମୟ ମଧ୍ୟରେ ବାର୍ଷିକ ନିରନ୍ତର ମୃତ୍ୟୁ ସାଧାରଣତଃ ପ୍ରତିବର୍ଷ ୧୦-୨୦ ହାତୀ। ୧୯୯୦ ଦଶକର ଶେଷଭାଗରେ ହାତୀ ବାସସ୍ଥାନ ଦେଇ ରେଳଲାଇନ ବିସ୍ତାର ହେବା ସହ ଟ୍ରେନ୍-ହାତୀ ଧକ୍କା ବୃଦ୍ଧିପାଇବା ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା। ଆସାମ, ପଶ୍ଚିମବଙ୍ଗ, ଓଡ଼ିଶା, ତାମିଲନାଡୁ ଏବଂ କେରଳରେ ହଟ୍ସ୍ପଟ୍ ଦେଖାଗଲା।
ହାତୀ-ଦୁର୍ଘଟଣା ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ଏକ ମିଳିତ ସରକାରୀ ସର୍ଭେ ଦ୍ୱାରା ଚିହ୍ନଟ ହୋଇଥିବା ୧୪ଟି ରାଜ୍ୟରେ ୭୭ଟି ଉଚ୍ଚ ବିପଦପୂର୍ଣ୍ଣ ରେଳପଥ ଜଣାଯାଏ। ସର୍ବାଧିକ ବିପଦପୂର୍ଣ୍ଣ ରାଜ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରେ ଆସାମ, ପଶ୍ଚିମବଙ୍ଗ, ଓଡ଼ିଶା, କେରଳ, ତାମିଲନାଡୁ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ।
ବର୍ତ୍ତମାନ ସମୟରେ ହାତୀମାନଙ୍କର ପାରମ୍ପରିକ ଚଲାପଥ ବଦଳିବାରେ ଲାଗିଛି। ହାତୀ କରିଡର ପରିବର୍ତ୍ତନ ହେଉଛି, କାରଣ ସେମାନଙ୍କର ବାସସ୍ଥାନ ସଙ୍କୁଚିତ ହେଉଛି, ଖଣ୍ଡଖଣ୍ଡ ହୋଇ ଅଧିକ ବିପଦପୂର୍ଣ୍ଣ ହେଉଛି। ଜଙ୍ଗଲଗୁଡ଼ିକ ଭିତ୍ତିଭୂମି ଏବଂ ମାନବ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପକୁ ସ୍ଥାନ ଦେଉଥିବାରୁ ହାତୀମାନେ ସେମାନଙ୍କର ପ୍ରାଚୀନ ପ୍ରବାସୀପଥଗୁଡ଼ିକୁ ପରିବର୍ତ୍ତନ କରିବାକୁ ବାଧ୍ୟ ହେଉଛନ୍ତି, ଯାହା ସେମାନଙ୍କୁ ରାସ୍ତା, ରେଳପଥ ଏବଂ ଜନବସତି ସହ ନିକଟତର କରୁଛି ଏବଂ ଦୁର୍ଘଟଣାର ଆଶଙ୍କା ବୃଦ୍ଧିକରୁଛି।
ଓଡ଼ିଶାରେ ଟ୍ରେନ୍-ହାତୀଧକ୍କାକୁ ଏଡ଼ାଇବା ପାଇଁ ଆର୍ଟିଫିସିଆଲ ଇଣ୍ଟେଲିଜେନ୍ସ (ଏଆଇ) କ୍ୟାମେରା ସିଷ୍ଟମ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରାଯାଇଥିଲା ଏବଂ ୨୦୨୪ ଶେଷଭାଗରେ ବ୍ୟବହାର ହୋଇଥିବା ରିପୋର୍ଟ କରାଯାଇଥିଲା। ବିଶେଷକରି ଡିସେମ୍ବର ୨୦୨୪ରେ ରାଉରକେଲା ବନଖଣ୍ଡରେ ସ୍ଥାପିତ ଏକ ଏଆଇଭିତ୍ତିକ ଥର୍ମାଲ କ୍ୟାମେରା ସିଷ୍ଟମ ରେଳଟ୍ରାକ୍ରେ ହାତୀଙ୍କ ଏକ ପଲକୁ ଚିହ୍ନଟ କରିଥିଲା ଏବଂ କର୍ତ୍ତୃପକ୍ଷଙ୍କୁ ସତର୍କ କରିଥିଲା, ଯେଉଁମାନେ ହାତୀଙ୍କୁ ସୁରକ୍ଷିତ ଭାବରେ ପାରକରିବା ପାଇଁ ଏକ ମାଲବାହୀ ଟ୍ରେନ୍ ବିଳମ୍ବ କରିଥିଲେ(ଙ୍
ହାତୀ-ଟ୍ରେନ୍ ଧକ୍କାକୁ ଏଡ଼ାଇବା ପାଇଁ ଓଡ଼ିଶାରେ ବ୍ୟବହୃତ ପ୍ରଯୁକ୍ତିବିଦ୍ୟା ହେଉଛି ଏକ ପ୍ରକାର ସଫଳ ପ୍ରୟାସ। ଏହା ଏଆଇଚାଳିତ କ୍ୟାମେରା ସିଷ୍ଟମ ଯୋଗୁ ସମ୍ଭବ ହେଉଛି। ଏହି ଉନ୍ନତ ଏଆଇ କ୍ୟାମେରାଗୁଡ଼ିକ ହାତୀ ବାସସ୍ଥାନରେ ରେଳଟ୍ରାକ୍ ସହ ସ୍ଥାପିତ ହୋଇଛି। ଏଆଇ କ୍ୟାମେରାଗୁଡ଼ିକ ଟ୍ରାକ୍ ପାଖକୁ ଆସୁଥିବା ହାତୀମାନଙ୍କୁ ଚିହ୍ନଟ କରନ୍ତି ଏବଂ ତୁରନ୍ତ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କକ୍ଷକୁ ସତର୍କ ପଠାନ୍ତି। ଏହି ପ୍ରାରମ୍ଭିକ ସତର୍କତା ରେଳ କର୍ତ୍ତୃପକ୍ଷଙ୍କୁ ସମୟସୀମା ମଧ୍ୟରେ ଟ୍ରେନ୍ଗୁଡ଼ିକୁ ଅଟକାଇବା କିମ୍ବା ବିଳମ୍ବ କରିବାକୁ ସୁବିଧା ଦେଇଥାଏ। ଫଳରେ ଟ୍ରେନ ଯୋଗୁ ହାତୀପଲ ସହ ଧକ୍କାକୁ ରୋକାଯାଇଥାଏ।
ଏହି ସିଷ୍ଟମରେ ଉଚ୍ଚ ରିଜୋଲ୍ୟୁଶନ ଏଆଇ ଏବଂ ଟାୱାରରେ ଲଗାଯାଇଥିବା ଥର୍ମାଲ କ୍ୟାମେରା ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ, ଯାହା ହାତୀମାନଙ୍କ ରଚିତ୍ର ଏବଂ ସ୍ଥାନ ବିବରଣୀ କଏଦ କରିଥାଏ। ଜଣାଯାଏ, ଏଭଳି ପ୍ରଯୁକ୍ତିବିଦ୍ୟା ଆପଣାଇଥିବା ଯୋଗୁ ରେଳଲାଇନ ଉପରେ ହାତୀ ତଥା ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ବନ୍ୟପ୍ରାଣୀ ଏବଂ ଟ୍ରେନ୍ ଉଭୟର ସୁରକ୍ଷା ସୁନିଶ୍ଚିତ କରିବା ପାଇଁ ଜଙ୍ଗଲ ଏବଂ ରେଳ ବିଭାଗ ମଧ୍ୟରେ ସମନ୍ବିତ କାର୍ଯ୍ୟକୁ ସକ୍ଷମ କରାଯାଇପାରୁଛି। ଏହି ପ୍ରଯୁକ୍ତିବିଦ୍ୟା ଓଡ଼ିଶାର ରାଉରକେଲା ବନାଞ୍ଚଳରେ ସଫଳତାର ସହ ନିୟୋଜିତ ହୋଇଛି ଏବଂ ଟ୍ରେନ୍ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ହାତୀ ମୃତ୍ୟୁ ହ୍ରାସ କରିବା ପାଇଁ ବ୍ୟାପକ ପ୍ରଶମନ ପ୍ରୟାସର ଏକ ଅଂଶ। ମାତ୍ର ହାତୀମୃତ୍ୟୁ ହାର ପାଇଁ ଆହୁରି ଅନେକ କାରଣ ରହିଛି, ବଢୁଛି ଅଥବା ତାହା ଏବେ ନୂତନକରି ଉଭାହେଉଛି।
୨୦୧୯ରୁ୨୦୨୪ ମଧ୍ୟରେ ଓଡ଼ିଶାରେ ଟ୍ରେନ୍ ଦୁର୍ଘଟଣା ଯୋଗୁ ୧୪ହାତୀଙ୍କ ମୃତ୍ୟୁ ରେକର୍ଡ କରାଯାଇଛି। ଆହୁରି ବ୍ୟାପକ ଭାବରେ କହିବାକୁ ଗଲେ ୨୦୧୫-୧୬ରୁ ୨୦୨୩-୨୪ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଓଡ଼ିଶାରେ ଟ୍ରେନ୍ ଧକ୍କା ଯୋଗୁ ୨୬ ହାତୀଙ୍କ ମୃତ୍ୟୁ ଘଟିଛି। ଏହି ଘଟଣାଗୁଡ଼ିକ ସାଧାରଣତଃ ରାତିରେ କିମ୍ବା କମ୍ ଦୃଶ୍ୟମାନତାରେ ପାରମ୍ପରିକ ହାତୀପଥକୁ ଛେଦନ କରୁଥିବା ସ୍ଥାନରେ ଘଟେ। ଏହି ସମୟ ମଧ୍ୟରେ ରାଜ୍ୟରେ ବିଦ୍ୟୁତ୍ ଆଘାତ ଏବଂ ଶିକାର ଯୋଗୁ ହାତୀଙ୍କ ମୃତ୍ୟୁର ମଧ୍ୟ ବହୁସଂଖ୍ୟା ହୋଇଛି। ଟ୍ରେନ-ହାତୀ ଧକ୍କା ହ୍ରାସ କରିବା ପାଇଁ ପ୍ରୟାସରେ ଏଆଇଚାଳିତ କ୍ୟାମେରା ସତର୍କତା ବ୍ୟବସ୍ଥା ଏବଂ ହାତୀ ବାସସ୍ଥାନରେ ରେଳଟ୍ରାକ୍ରେ ସୁରକ୍ଷା ବ୍ୟବସ୍ଥା ଉନ୍ନତ କରିବା ପାଇଁ ଜଙ୍ଗଲ ଏବଂ ରେଳ କର୍ତ୍ତୃପକ୍ଷଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସମନ୍ବୟ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ।
ଏହି ପରିପ୍ରେକ୍ଷୀରେ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ସ୍ଥାନରୁ ସମ୍ବଳିତ ଅନୁଭୂତି ତଥା ବିଶେଷକରି ଓଡ଼ିଶା ରାଜ୍ୟର କୁଶଳତା ଓ ଅନୁଭବ ବିନିଯୋଗ ହୋଇପାରିଲେ ଟ୍ରେନ-ହାତୀ-ଦୁର୍ଘଟଣା କମିପାରନ୍ତା ବୋଲି ମନେକରାଯାଏ।
ଡ. ଲାଲା ଅଶ୍ବିନୀ କୁମାର ସିଂହ
ବନ୍ୟପ୍ରାଣୀ ଅନୁସନ୍ଧାନ ଅଧିକାରୀ (ଅବସରପ୍ରାପ୍ତ), ଓଡ଼ିଶା
ମୋ: ୮୭୬୩୦୧୩୬୭୧