ନୂଆଦିଲ୍ଲୀ,୨୫ା୮: ଚାଇନା ତିବ୍ଦତର ମେଦୋଗ କାଉଣ୍ଟିରେ ବ୍ରହ୍ମପୁତ୍ର ନଦୀ (ତିବ୍ଦତୀୟ ନାମ: ୟାରଲୁଙ୍ଗ ଜାଙ୍ଗବୋ) ଉପରେ ବିଶ୍ୱର ସର୍ବବୃହତ ଜଳବିଦ୍ୟୁତ ଡ୍ୟାମ ନିର୍ମାଣ କରିବାକୁ ଯୋଜନା କରିଛି, ଯାହା ଭାରତ ଓ ବାଂଲାଦେଶରେ ଜଳ ସୁରକ୍ଷା ନେଇ ଗଭୀର ଚିନ୍ତା ସୃଷ୍ଟି କରିଛି। ଏହି ପ୍ରକଳ୍ପ, ଯାହାର ଖର୍ଚ୍ଚ ପ୍ରାୟ ୧୩୭ ବିଲିୟନ ଡଲାର (୧.୨ ଟ୍ରିଲିୟନ ୟୁଆନ) ହେବ, ଚାଇନାର ତ୍ରୀ ଗର୍ଜେସ ଡ୍ୟାମକୁ ଅତିକ୍ରମ କରି ବିଶ୍ୱର ସବୁଠାରୁ ବୃହତ ଜଳବିଦ୍ୟୁତ ପ୍ରକଳ୍ପ ହେବ। ଏହା ପ୍ରତିବର୍ଷ ୩୦୦ ବିଲିୟନ କିଲୋୱାଟ ଆୱାର ବିଦ୍ୟୁତ ଉତ୍ପାଦନ କରିବ, ଯାହା ବ୍ରିଟେନର ମୋଟ ବାର୍ଷିକ ବିଦ୍ୟୁତ ଆବଶ୍ୟକତାକୁ ପୂରଣ କରିପାରିବ।
ଭାରତ ସରକାରଙ୍କ ଏକ ଆକଳନ ଅନୁସାରେ, ଏହି ଡ୍ୟାମ ଶୁଷ୍କ ଋତୁରେ ବ୍ରହ୍ମପୁତ୍ରର ଜଳପ୍ରବାହକୁ ୮୫% ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ହ୍ରାସ କରିପାରେ, ଯାହା ଭାରତର ଉତ୍ତର-ପୂର୍ବାଞ୍ଚଳ, ବିଶେଷତଃ ଅରୁଣାଚଳ ପ୍ରଦେଶ ଓ ଆସାମର କୃଷି, ଜଳସେଚନ ଓ ପାନୀୟ ଜଳ ଉପରେ ଗଭୀର ପ୍ରଭାବ ପକାଇବ। ଡ୍ୟାମ ନିକଟରେ ଥିବା ଅରୁଣାଚଳ ପ୍ରଦେଶ ସୀମାନ୍ତରେ ଚାଇନାର ଭୂଖଣ୍ଡ ଦାବି ଏହି ପ୍ରକଳ୍ପକୁ ଆହୁରି ଜଟିଳ କରୁଛି। ଭାରତୀୟ ଅଧିକାରୀମାନେ ଆଶଙ୍କା କରୁଛନ୍ତି ଯେ, ସଂଘର୍ଷ ସମୟରେ ଚାଇନା ଏହି ଡ୍ୟାମ ବ୍ୟବହାର କରି ଜଳପ୍ରବାହକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରି ପାଣିକୁ ଅସ୍ତ୍ର ଭାବେ ବ୍ୟବହାର କରିପାରେ, ଯାହା ସୀମାନ୍ତ ଅଞ୍ଚଳରେ ବନ୍ୟା ସୃଷ୍ଟି କରିବ।
ଚାଇନାର ବୈଦେଶିକ ମନ୍ତ୍ରଣାଳୟ ଦାବି କରିଛି ଯେ, ଏହି ପ୍ରକଳ୍ପ ସୁରକ୍ଷା ଓ ପରିବେଶ ସୁରକ୍ଷା ନେଇ କଡ଼ା ବୈଜ୍ଞାନିକ ଗବେଷଣା ପରେ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଛି ଏବଂ ଏହା ଭାରତ ଓ ବାଙ୍ଗଲାଦେଶ ଭଳି ନିମ୍ନବାହୀ ଦେଶଗୁଡ଼ିକର ଜଳସମ୍ପଦ, ପରିବେଶ ଓ ଭୂତାତ୍ତ୍ୱିକ ସ୍ଥିତି ଉପରେ ପ୍ରତିକୂଳ ପ୍ରଭାବ ପକାଇବ ନାହିଁ। ଚାଇନା କହିଛି ଯେ, ଏହା ୨୦୦୬ ଠାରୁ ଭାରତ ଓ ୨୦୦୮ ଠାରୁ ବାଂଲାଦେଶ ସହିତ ଜଳବିଜ୍ଞାନ ତଥ୍ୟ ଆଦାନପ୍ରଦାନ କରୁଛି ଏବଂ ବନ୍ୟା ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଓ ବିପର୍ଯ୍ୟୟ ପ୍ରଶମନରେ ସହଯୋଗ କରୁଛି।
ଚାଇନାର ଏହି ପ୍ରକଳ୍ପକୁ ମୁକାବିଲା କରିବା ପାଇଁ ଭାରତ ଅରୁଣାଚଳ ପ୍ରଦେଶରେ ସିଆଙ୍ଗ ନଦୀ ଉପରେ ସିଆଙ୍ଗ ଆପର ମଲ୍ଟିପର୍ପସ ପ୍ରୋଜେକ୍ଟ (SUMP) ନାମକ ଏକ ୧୧,୦୦୦ ମେଗାୱାଟ ଜଳବିଦ୍ୟୁତ ଡ୍ୟାମ ନିର୍ମାଣ ଯୋଜନାକୁ ତ୍ୱରାନ୍ୱିତ କରିଛି। ଏହି ଡ୍ୟାମର ୯ ବିଲିୟନ ଘନମିଟର ଜଳ ସଂରକ୍ଷଣ କ୍ଷମତା ରହିବ, ଯାହା ଶୁଷ୍କ ଋତୁରେ ଜଳ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଓ ବନ୍ୟା ରୋକିବାରେ ସହାୟକ ହେବ। ତେବେ, ଏହି ପ୍ରକଳ୍ପ ସ୍ଥାନୀୟ ଆଦି ଜନଜାତିଙ୍କ ବିରୋଧ ସାମ୍ନା କରୁଛି, ଯେଉଁମାନେ ନିଜ ଗାଁ ଓ ଜୀବିକା ନଷ୍ଟ ହେବା ଆଶଙ୍କା କରୁଛନ୍ତି। ଅନ୍ତତଃ ୧୬ଟି ଆଦି ଗାଁ ଏହି ଡ୍ୟାମର ଜଳାଶୟ ଅଞ୍ଚଳରେ ବୁଡ଼ିଯିବ, ଯାହା ୧୦,୦୦୦ରୁ ଅଧିକ ଲୋକଙ୍କୁ ପ୍ରଭାବିତ କରିବ।
ଏହି ଡ୍ୟାମ ନିର୍ମାଣ ସ୍ଥାନ ହିମାଳୟର ଭୂକମ୍ପ ପ୍ରବଣ ଅଞ୍ଚଳରେ ଅବସ୍ଥିତ, ଯେଉଁଠାରେ ଭୂମିସ୍ଖଳନ, ହିମବାହ ବନ୍ୟା ଓ ଝଡ଼ଝଞ୍ଜାର ଆଶଙ୍କା ରହିଛି। ବିଶେଷଜ୍ଞମାନେ ଚେତାବନୀ ଦେଇଛନ୍ତି ଯେ, ଏହା ସ୍ଥାନୀୟ ଜୀବବୈଚିତ୍ର୍ୟ, ମାଛ ପ୍ରଜାତି ଓ କୃଷି ଉପରେ ପ୍ରଭାବ ପକାଇବ ଏବଂ ନଦୀର ପଙ୍କ ପ୍ରବାହକୁ ହ୍ରାସ କରି ନିମ୍ନବାହୀ ଅଞ୍ଚଳରେ କୃଷି ଓ ଡେଲଟା ଅଞ୍ଚଳକୁ କ୍ଷତି ପହଞ୍ଚାଇବ।
ଭାରତ ଓ ବାଂଲାଦେଶ ଚାଇନା ସହିତ ଜଳସମ୍ପଦ ଆଦାନପ୍ରଦାନ ଓ ସ୍ୱଚ୍ଛତା ନେଇ ଆଲୋଚନା ଜାରି ରଖିଛନ୍ତି। ବିଶେଷଜ୍ଞମାନେ ପରାମର୍ଶ ଦେଇଛନ୍ତି ଯେ, ଚାଇନା, ଭାରତ ଓ ବାଂଲାଦେଶ ମଧ୍ୟରେ ଏକ ଆଇନଗତ ଜଳଭାଗୀଦାରୀ ଚୁକ୍ତି ଏହି ସମସ୍ୟାର ସମାଧାନ କରିପାରେ। ୨୦୦୬ରେ ଭାରତ ଓ ଚାଇନା ମଧ୍ୟରେ ଗଠିତ ଏକ୍ସପର୍ଟ ଲେଭେଲ ମେକାନିଜମ (ELM) ଜଳବିଜ୍ଞାନ ତଥ୍ୟ ଆଦାନପ୍ରଦାନରେ ସହାୟକ ହୋଇଛି, କିନ୍ତୁ ଏହା ପର୍ଯ୍ୟାପ୍ତ ନୁହେଁ।
ଅରୁଣାଚଳ ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ଚେତାବନୀ: ଅରୁଣାଚଳ ପ୍ରଦେଶର ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ପେମା ଖାଣ୍ଡୁ ଚାଇନାର ଡ୍ୟାମକୁ “ଜଳ ବୋମା” ବୋଲି ଅଭିହିତ କରିଛନ୍ତି ଏବଂ ଏହା ସିଆଙ୍ଗ ଅଞ୍ଚଳରେ ବିପର୍ଯ୍ୟୟ ସୃଷ୍ଟି କରିପାରେ ବୋଲି ଚେତାବନୀ ଦେଇଛନ୍ତି। ସେ ଭାରତର ଡ୍ୟାମ ପ୍ରକଳ୍ପକୁ ଜଳ ସୁରକ୍ଷା ଓ ବନ୍ୟା ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ପାଇଁ ଅତ୍ୟାବଶ୍ୟକୀୟ ବୋଲି କହିଛନ୍ତି।