ଭାରତୀୟ ଶିକ୍ଷା ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଉନ୍ନତି ଆଣିବା ସକାଶେ ଜାତୀୟ ଶିକ୍ଷାନୀତି ୨୦୨୦ ଅଣାଯାଇଛି। କିନ୍ତୁ ଶିକ୍ଷା କ୍ଷେତ୍ରରେ ଦୁର୍ନୀତି ଏହାର ସଫଳତା ଉପରେ ପ୍ରଶ୍ନ ଉଠାଉଛି। ନିକଟରେ ନ୍ୟାଶ୍ନାଲ ଆସେସ୍ମେଣ୍ଟ ଆଣ୍ଡ୍ ଆକ୍ରିଡେଶନ କାଉନ୍ସିଲ (ନାକ୍) ବା ଜାତୀୟ ମାନ୍ୟତା ଆକଳନ ପରିଷଦର ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ଲାଞ୍ଚ କାରବାର ସମ୍ପର୍କିତ ଖବର ଏହାର ସ୍ବଚ୍ଛତା ଓ ବିଶ୍ୱସନୀୟତା ଉପରେ ପ୍ରଶ୍ନ ଉଠାଇଛି। ପ୍ରକାଶିତ ଖବରରୁ ଜଣାପଡ଼ିଛି ଯେ, ଆନ୍ଧ୍ରପ୍ରଦେଶର ଗୁଣ୍ଟୁରସ୍ଥିତ କୋନେରୁ ଲକ୍ଷ୍ମୈଆ ଏଜୁକେଶନ ଫାଉଣ୍ଡେଶନ୍ (କେଏଲ୍ଇଏଫ୍) ଅଧୀନ ଏକ ଶିକ୍ଷାନୁଷ୍ଠାନକୁ ନାକ୍ ମାନ୍ୟତା ପ୍ରଦାନ ପାଇଁ ହୋଇଥିବା ଲାଞ୍ଚ କାରବାର ଘଟଣାରେ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ତଦନ୍ତ ବ୍ୟୁରୋ (ସିବିଆଇ) ଦେଶର ୬ଜଣ ନାକ୍ ଯାଞ୍ଚ କମିଟି ସଦସ୍ୟଙ୍କ ସମେତ ୧୦ ଜଣଙ୍କୁ ଗିରଫ କରିଛି। ଏକାବେଳକେ ୨୦ଟି ସ୍ଥାନରେ ଚଢ଼ାଉ କରି ୩୬ ଲକ୍ଷ ଟଙ୍କା, ୬ଟି ଲାପ୍ଟପ୍, ଗୋଟିଏ ଆଇଫୋନ ସମେତ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ସାମଗ୍ରୀ ଜବତ କରାଯାଇଛି। ସିବିଆଇ ସୂତ୍ରରୁ ପ୍ରକାଶ ଯେ, ସେମାନେ ୧ କୋଟି ୮୦ ଲକ୍ଷ ଟଙ୍କା ଦାବି କରିଥିଲେ। ଏହି ଅଭିଯୁକ୍ତଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ରହିଛନ୍ତି ଓଡ଼ିଶାର ସମ୍ବଲପୁର ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟ (ଜ୍ୟୋତି ବିହାର)ର ଲାଇବ୍ରେରି ସାଇନ୍ସ ବିଭାଗୀୟ ମୁଖ୍ୟ ପ୍ରଫେସର ଡ. ବୁଲୁ ମହାରଣାଙ୍କ ସମେତ ଅନ୍ୟ ନାକ୍ ସଦସ୍ୟମାନେ। ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟର ବିଷୟ ହେଉଛି, କେଏଲ୍ଇଏଫ୍ର ଉପସଭାପତି କୋନେରୁ ରାଜା ହରିନ ମଧ୍ୟ ଏହି ମାମଲାରେ ଗିରଫ ହୋଇଛନ୍ତି। ଉଲ୍ଲେଖନୀୟ ଯେ, ନାକ୍ ହେଉଛି ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟ ଅନୁଦାନ କାଉନ୍ସିଲ (ୟୁଜିସି)ର ଏକ ଶାଖା। ଏହାକୁ ୧୯୯୪ରେ ସ୍ଥାପନ କରାଯାଇଥିଲା ଓ ଏହାର ମୁଖ୍ୟାଳୟ ରହିଛି ବେଙ୍ଗାଲୁରୁରେ। ଭାରତବର୍ଷର ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟ ଏବଂ କଲେଜଗୁଡ଼ିକର ଭିତ୍ତିଭୂମି ଓ ପଠପଢ଼ା ଉପରେ ଅନୁଧ୍ୟାନ କରି ନାକ୍ ମାନ୍ୟତା ଦେଇଥାଏ। ଶିକ୍ଷାନୁଷ୍ଠାନଗୁଡ଼ିକ ପାଠପଢ଼ା ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଆନୁଷଙ୍ଗିକ ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ନେଇ ଏକ ସେଲ୍ଫ ଷ୍ଟଡି ରିପୋର୍ଟ (ଏସ୍ଏସ୍ଆର୍) ନାକ୍ ମୁଖ୍ୟାଳୟକୁ ପଠାଇଥାନ୍ତି। ପରେ ନାକ୍ ସଦସ୍ୟଙ୍କ ୫ ଜଣିଆ କିମ୍ବା ୩ ଜଣିଆ ଟିମ୍ ସମ୍ପୃକ୍ତ ଶିକ୍ଷାନୁଷ୍ଠାନର ପାଠପଢ଼ା ମାନ ଓ ପରିବେଶ ଅଛି କି ନାହିଁ ତାହା ଯାଞ୍ଚ କରିବାକୁ ଯାଇଥାନ୍ତି। ଯାଞ୍ଚ ପରେ ସେମାନେ ନାକ୍କୁ ସେମାନଙ୍କ ରିପୋର୍ଟ ଦେବା ପରେ ସମ୍ପୃକ୍ତ ଶିକ୍ଷାନୁଷ୍ଠାନର ଚୂଡ଼ାନ୍ତ ମାନ୍ୟତା ସ୍ଥିର କରାଯାଇଥାଏ। ଏଥିରେ ଏ++ ସର୍ବୋଚ୍ଚ ମାନ୍ୟତା ହୋଇଥିବାବେଳେ ଏହା ପଛକୁ ଏ+, ଏ, ବି++, ବି+, ବି, ସି ରହିଛି। ୟୁଜିସି ଅନୁଦାନ ଓ ଆର୍ଥିକ ସହାୟତା ପାଇବା ଲାଗି ଏହିସବୁ ମାନ୍ୟତା ସକାଶେ ଶିକ୍ଷାନୁଷ୍ଠାନଗୁଡ଼ିକ ଚେଷ୍ଟା କରିଥାନ୍ତି। ଦେଖାଯାଏ ଅନେକ ଘରୋଇ ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟ କିମ୍ବା ମହାବିଦ୍ୟାଳୟ ମାନ୍ୟତା ପାଇଁ ଶିକ୍ଷା ପରିସରରେ ଚିକିତ୍ସାଳୟ, ବ୍ୟାଙ୍କ, ଖେଳପଡ଼ିଆ, ଇ-ଲାଇବ୍ରେରି ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ବ୍ୟବସ୍ଥା କରି ଏସ୍ଏସ୍ଆର୍ରେ ଦର୍ଶାଇବା ସହ ନାକ୍ କମିଟି ସଦସ୍ୟଙ୍କୁ ଏହାର ଯାଞ୍ଚ ସମୟରେ ପ୍ରଭାବିତ କରିଥାନ୍ତି। ଶୁଣିବାକୁ ମିଳେ ଯେ,ସେମାନଙ୍କୁ ଦାମୀ ଉପହାର ସହ ବିଭିନ୍ନ ସ୍ଥାନ ଭ୍ରମଣର ବ୍ୟବସ୍ଥା କରାଯାଏ। କିନ୍ତୁ ଏବେ ଅନେକ ଲକ୍ଷ ଟଙ୍କା ଲାଞ୍ଚ କାରବାର ଘଟଣା ସାମ୍ନାକୁ ଆସିବା ପରେ ନାକ୍ କାର୍ଯ୍ୟଶୈଳୀ ତଥା ଉଚ୍ଚଶିକ୍ଷାର ମାନ ବା ଗୁଣବତ୍ତା ଉପରେ ସନ୍ଦେହ ଉପୁଜିବା ସ୍ବାଭାବିକ।
ଉଲ୍ଲେଖନୀୟ ଯେ, ଭାରତର ଉଚ୍ଚଶିକ୍ଷା ବ୍ୟବସ୍ଥା ହେଉଛି ବିଶ୍ୱର ସବୁଠୁ ବଡ଼, ଅର୍ଥାତ୍ କଲେଜ ଓ ୟୁନିଭର୍ସିଟିରେ ପଢୁଥିବା ଛାତ୍ରଙ୍କ ସଂଖ୍ୟା ସର୍ବାଧିକ। ସରକାରୀ ରିପୋର୍ଟ ଅନୁଯାୟୀ, ଜାନୁଆରୀ ୨୦୨୪ ସୁଦ୍ଧା ଦେଶରେ ବିଭିନ୍ନ ବର୍ଗର ୧୧୧୩ ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟ, ୫୨, ୬୨୭ ଡିଗ୍ରୀ କଲେଜ ରହିଥିଲା। ଏବେ ଏହି ସଂଖ୍ୟା ଅଧିକ ହୋଇଥିବ । ଓଡ଼ିଶା ପରିପ୍ରେକ୍ଷୀରେ ଦେଖିବାକୁ ଗଲେ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟକୁ ବାଦ୍ ଦେଲେ ରାଜ୍ୟରେ ୨୫ଟି ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟ, ୧୨ଟି ଘରୋଇ ଓ ୪ଟି ଡିମ୍ଡ ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟ ସମେତ ୧୨୭୩ କଲେଜ ରହିଛି। ଏମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ଅନେକ ଏ+ କିମ୍ବା ଏ ମାନ୍ୟତା ପାଇଥିବା ପ୍ରକାଶିତ ଖବରରୁ ଜଣାପଡ଼ିଛି। ତେବେ ସରକାରୀ ସୂତ୍ରରୁ ଜଣାପଡ଼ିଛି ଯେ, ସର୍ବଭାରତୀୟ ସ୍ତରରେ ୨୦୨୩ ଜୁନ୍ ସୁଦ୍ଧା ୮୨୦ ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟ ଓ ୧୫,୫୦୧ କଲେଜକୁ ନାକ୍ ମାନ୍ୟତା ଦିଆଯାଇଛି। ତଥାପି ସାମଗ୍ରିକ ଭାବେ ଭାରତର ଶିକ୍ଷାର ମାନକୁ ବିଚାରକୁ ନେଲେ ଏହା ଆମେରିକା ଓ ୟୁରୋପୀୟ ଦେଶଗୁଡ଼ିକର ଉଚ୍ଚଶିକ୍ଷା ତୁଳନାରେ ଦୁର୍ବଳ। ଭାରତରେ ଉଚ୍ଚଶିକ୍ଷା ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ପ୍ରାଧ୍ୟାପକ, ଅଧ୍ୟାପକ, ଭିତ୍ତିଭୂମି ଓ ଶିକ୍ଷାର ଗୁଣବତ୍ତାରେ ଅଭାବ ପରିଲକ୍ଷିତ ହୋଇଥାଏ। ଉଦାହରଣ ସ୍ବରୂପ ବିଶ୍ୱ ୟୁନିଭର୍ସିଟି ର଼୍ୟାକିଂରେ ୧୦୦ ମଧ୍ୟରେ ଭାରତର କୌଣସି ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟ ସ୍ଥାନ ପାଇପାରି ନାହିଁ। ଗୋଟିଏ ପଟେ ଶିକ୍ଷାକୁ ବିଶ୍ୱ ସ୍ତରୀୟ କରାଯିବା ପାଇଁ ପ୍ରୟାସ ଜାରି ରହୁଥିଲା ବେଳେ ଅନ୍ୟପଟେ ଦୁର୍ନୀତିର ଛିଟା ଶିକ୍ଷାନୀତିକୁ କ୍ଷତି ପହଞ୍ଚାଇବ। ଉଚ୍ଚମାନର ଶିକ୍ଷା ନ ପାଇଲେ ଭାରତୀୟ ଛାତ୍ରୀଛାତ୍ରମାନେ ବିଶ୍ୱସ୍ତରରେ ପ୍ରତିଯୋଗିତା କରିବା କଷ୍ଟକର ହୋଇପଡ଼ିବ। ଦୁର୍ବଳ ଉଚ୍ଚଶିକ୍ଷା ଦେଶକୁ ଉଚ୍ଚସ୍ତରକୁ ନେଇପାରିବ ନାହିଁ। ଅନ୍ୟ ଅର୍ଥରେ କହିବାକୁ ଗଲେ ୨୦୪୭ ସୁଦ୍ଧା ‘ବିକଶିତ ଭାରତ’ ସ୍ବପ୍ନ ଅଧୁରା ରହିଯିବ।